میگرن فقط سردرد نیست! گاهی وقتها هر نشانه ای در تابلوی میگرن هست بجز سردرد! پس میگرن چیست؟ میگرن یه بیماری چهارفازیه که میتونه سردرد داشته باشه یا بدون سردرد باشه. اما یه سردرد خاص وجود داره که اگه حضور داشته باشه تشخیص میگرن رو راحت میکنه: سردرد یکطرفهضرباندار که همراهه با حالت تهوع و فرد به نور یا صدا یا بو حساس میشه. این نوع سردرد که گفتیم در واقع تعریف قدیمی میگرن بود که هنوز هم خیلی از پزشکها، حتی متخصصهای مغز و اعصاب اون رو به کار می برند. بهرحال علم پزشکی پیشرفت کرد و حالا می دونیم که میگرن میتونه بدون سردرد هم اتفاق بیفته و امروزه توی دانش نورولوژی، سر و کله اصطلاح "میگرن غیر سردردی" یا همون میگرن اسفالژیک پیدا شده. اینجا است که تعریف قدیمی میگرن کاربردش رو از دست داده. حالا توضیحاتم رو که در ادامه بخونید کاملا متوجه خواهید شد.
میگرن بیشتر خانمها رو درگیر می کنه
علائم میگرن چیست؟
ما دو نوع میگرن داریم. میگرن سردردی و میگرن غیر سردردی. در میگرن سردردی ما با یک سردرد معمولا شدید یکطرفه روبرو هستیم که حالت ضرباندار داره. فرد گاهی وقتها مخصوصا وقتی سردرها شدید هستند حالت تهوع پیدا می کنه و ممکنه استفراغ هم بکنه. معمولا قبل و هنگام حمله سردرد فرد ممکنه به نور، صدا، بو یا لمس حساس بشه. این علائمی که گفتیم فرم معمول میگرن سردردی هست. بهر حال سردرد میگرن میتونه دوطرفه باشه، میتونه ضرباندار نباشه، میتونه همراه با حالت تهوع و استفراغ نباشه، ممکنه فرد به نور، صدا، بو یا لمس هم حساس نشه.
این میگرن سردردی خودش جهار تا فاز داره که سردرد در واقع فاز سومش به حساب میاد. دو فاز قبل از سردرد اسمهاشون پرودروم(فاز یک) و اورا(فاز دو) است. یه ویدئو واستون آماده کردم که تمام نشانه های میگرن رو داخلش واستون توضیح دادم و پیشنهاد می کنم که حتما ببینیدش، لینکش این پایینه:
نشانه های میگرن
فاز چهارم هم اسمش "پست دروم" هست. در میگرن سردردی ممکنه هر چهار تا فاز وجود داشته باشندیا اینکه فاز یک یا دو حضور نداشته باشند و فاز جهارم هم کمرنگ باشه میگرن غیر سردردی هم که در ادامه بهتون یادش میدم در واقع میگرنیه که فاز سوم و چهارم نداره. ولی میتونه فاز یک یا دو یا هر دو رو شامل بشه.
فاز یک میگرن:
میگرن تو فاز یک تقریبا هر علامتی میده: از خستگی گرفته تا افسردگی، اضطراب، تپش قلب، درد معده، نفخ، یبوست، گاهی اسهال، گردن درد، شانه درد، سرگیجه، حتی مثانه میتونه تحریک بشه.
فاز ۲ میگرن:
به فاز دو میگرن "اورا" می گیم و یکسری علامت خاص رو شامل میشه مثل محو شدن قسمتی از بینایی یا علائم حسی در اندامها که در ادامه مقاله بیشتر باهاش آشنا میشیم.
فاز ۳ میگرن:
یا همون فاز سردرد میتونه بین ۴ ساعت تا ۷۲ ساعت به طول بکشه و اگر بیشتر از ۷۲ ساعت شد بهش نی گیم میگرن پایدار یا استاتوس
فاز ۴ میگرن:
یا postdrome علائمی شبیه فاز یک داره ولی با شدت کمتر.
اما میگرن غیر سردردی که به اون "معادل میگرن" و میگرن اسفالژیک هم‌میگیم میگرنیه که فاز سه نداره و فرد صرفا علائم فاز یک یا دو و گاهی هم چهار رو داره. درواقع مغز فرمانده بدنه و تمام اعضای بدن مراکز حسی یا کنترلی خودشون رو توی مغز ما دارند. اگه امواج میگرنی قسمتهایی رو در مغز تحریک کنند که فرد سردرد بگیره میشه میگرن سردردی و اگه بقیه جاها توی مغز تحریک بشند میشه میگرن غیر سردردی.
میگرن را با "مدمی" یاد بگیرید. دکتر فرهاد عمادی دبیر علمی مدمی
من میگرن غیر سردردی رو اینجوری واسه بیمارام توضیح میدم: گاهی یکی از اعضای بدن شما مشکل داره، مثلا معده شما یه ایراد پیدا کرده و دل درد شما به اون خاطره اما خیلی وقتها هم هست که اون عضو بدنتون سالمه و علائم شما ناشی از تحریکی هست که امواج میگرنی دارند توی مغز انجام میدند، بله امواج میگرنی دارند فرماندهان اعضای مختلف رو توی مغزتون تحریک می کنند. نکته کلیدی که ما رو به شک میندازه که علائم عضوی، در فردی که حتی سردرد هم نداره ناشی از میگرنه، خاصیت حمله ای علائم هستند. علائم خود بخود میان و بعد از یه مدت برطرف میشن. ضمنا این که علائم فرد با محرکهای میگرن مثل استرس، تغییرات هورمونی و بی خوابی تحریک بشن هم به تشخیص صحیح کمک می کنه. در نهایت ممکنه پزشک ناچار باشه یه سری بررسی ها انجام بده.مثلا اندوسکوپی کنه تا خیالش راحت بشه که درد معده بیمار ناشی از خود معده نیست و مربوط به میگرنشه. یا اکو و نوار قلب انجام بده تا خیالش راحت بشه که تپش قلب بیمار ناشی از میگرنه و نه مشکلی در خود قلب.
علت میگرن چیست؟
میگرن یک سری امواج الکتریکیه. ببینید ساز و کار مغز الکتریکیه. حالا گاهی یک سری امواج الکتریکی خودجوش! از یه جاهایی از مغز شروع می کنند به گسترش پیدا کردن و مناطق دیگه مغز رو هم تحریک می کنند. اگه می خوای تخصصی تر بدونی اسمشون cortical spreading depression هست، شما بهشون بگو امواج میگرنی.
امواج میگرنی بتدریج گسترش پیدا می کنند.
این امواج الکتریکی مزاحم توی همه افراد اتفاق نمیفتند و باید مغز فرد به لحاظ ژنتیکی مستعد این قضیه باشه. تشنج و صرع هم، کم و بیش مکانیسم مشابهی دارند اما در مورد اونها این امواج میان و قسمتهای متفاوتی با اونچه در میگرن تحریک میشه رو درگیر می کنن. مثلا قسمتهای موتور مغز که مسئول حرکات دست و پاهای ما هستند تحریک میشند و به همین خاطره که شما میبینی یه کسی که تشنج می کنه دست و پاهاش می لرزه یا سفت میشه.
حالا توی میگرن این امواج معمولا(و نه همیشه) میان سراغ هسته عصب سه قلو و باعث میشن که شما سردرد بشی. این عصب سه قلو مسئول حس صورتهای ماست. گاهی هم قبل از رسیدن به عصب سه قلو سر راهشون به جاهای دیگه هم سر می زنند و احوال پرسی می کنند! مثلا ممکنه از قسمت بینایی مغز عبور کنند و شما جلو جشمات نور جرقه زن ببینی یا اصلا تار بیبینی یا مثلا به قسمتهای حسی مغز سر می زنند و شما دست و پا یا صورتت خواب میره یا گزگز مورمور می کنه. این حالتها همون"اورا"ها هستند که بهش اشاره کرده بودیم.
نورهای روشن و زیگزاگی یکی از انواع اوراهای میگرن هستند
اما نکته جالب اینه که گاهی این امواج مزاحم اصلا سراغ هسته عصب سه قلو نمیرند و فرد میگرنی اصلا سردرد هم نمیشه، بلکه علایم دیگه ای رو تجربه می کنه که میشه همون میگرن غیر سردردی که اشاره کرده بودیم. یکی از جاهایی که بصورت شایعی تو میگرن درگیر میشه، کنترل کننده های دستگاه گوارش هستند. یعنی امواج میگرنی میان و جاهایی از مغز رو تحریک می کنند که فرماندهان دستگاه گوارش هستند و انواع و اقسام علائم گوارشی رو بوجود میارند حالا اگه این امواج سراغ هسته عصب سه قلو نروند میشه همون میگرن گوارشی که من فرهاد عمادی بعد از درمان ده ها هزار بیمار میگرنی با جرئت میتونم بگم که شایعترین چهره میگرن، همین چهره گوارشی اونه و در ادامه بهش می پردازم.
شیوع میگرن چقدر است؟
میگرن احتمالا شایع ترین سردردیه که ما موجودات دوپا دچارشیم، البته اینکه سایر حیوانات هم چنین سردردهایی را تجربه کنند مطرحه ولی چرا گفتم احتمالا شایعترین سردرد؟ همین الان هم اگه شما یه نگاه به کتابهای معروف نورولوژی مثل برادلی و آدامز و مریت بندازی هنوز هم رتبه میگرن به لحاظ شیوع بعد از سردرد تنشی(عصبی) اومده. اما من سراغ تک تک مطالعاتی که این کتابها بهشون استناد کرده اند رفته ام و ایرادات واضحی در این اسناد پیدا کرده ام. بسیاری از آدمهایی که در شمارش و آمارها با تشخیص سردرد تنشی برچسب خورده اند در واقع مبتلا به میگرن بوده اند. تجربه خود من هم در مطب همین رو میگه. میگرن بسیار شایعتر از سردرد تنشیه و در واقع باید میزان شیوعش رو با شیوع سردرد تنشی جمع زد تا به عدد صحیح رسید، بنظر میرسه شیوعی بالای ۳۰ درصد داشته باشه. کتابها اما میگن تقریبا ۱۲درصد. حتی اگه همون ۱۲ درصد رو هم قبول کنیم باز هم میگرن یک بیماریه با شیوع خیلی خیلی بالا. مثلا توی ایران میشه حدود ۱۰ میلیون نفر مبتلای به میگرن.
شیوع میگرن در نواحی مختلف متفاوت است.
اورای میگرن چیست؟
یک سری از علائم غیر سردردی میگرن بصورت سنتی بهشون میگیم اورا. در واقع اون قدیما نورولوزیست ها مدتها بعد از اینکه اوراها رو معرفی کردند، متوجه سایر علائم غیر سردردی میگرن شدند ولی هنوز تعریف کنندگان اصطلاحات سردرد فرصت نکرده اند که طیف علائم اورا رو کامل کنند! بنابراین من صرفا به علائمی که تا الان در دسته اوراها قرار گرفته اند اشاره می کنم ولی می دونیم تعدادشون در واقعیت خیلی بیشتره. این علائم ممکنه بدون سردرد، قبل از سردرد یا حین سردرد اتفاق بیفتند و اینها هستند:
تاری دید، نورهای جرقه زن، کاهش شنوایی، وز وز گوش، بی حسی اندام یا صورت، گز گز شدن اندام یا صورت، سرگیجه(این خودش حکایت مفصلی داره!)، اختلال در تکلم، دوبینی، افت هوشیاری، و پرش اندام. بعلت اهمیت زیاد اوراها اونها رو تو یه مقاله جداگونه توی مدمی توضیح خواهیم داد.
انواع میگرن چیست؟
میگرن دو نوع کلی داره: میگرن سردردی و میگرن غیر سردردی که بهش میگرن اسفالژیک و معادل میگرن هم می گیم.
میگرن سردردی خودش دو نوع کلی داره: میگرن با اورا و میگرن بدون اورا. (تعریف اورا رو در بالا ببینید). قبلا به میگرن با اورا می گفتیم میگرن کلاسیک و به میگرن بدون اورا هم‌می گفتیم میگرن شایع. بهتره دیگه از این اصطلاحات قدیمی استفاده نکنیم. میگرن بدون اورا کلا شایعتره، اما میگرن با اورا یک سری رعایت اختصاصی داره که تو مقاله اورای میگرن تو مدمی توضیح خواهیم داد.
حالا یک سری از میگرنها به خاطر شیوع بالاترشون دارای اسم و رسمهای جداگونه شدند مثل میگرن شکمی(گوارشی)، میگرن وستیبولار، میگرن چشمی(افتالمیک)، میگرن گردنی که تک تکشون رو واستون توضیح میدم. راستی چیزی به اسم میگرن عصبی هم نداریم که در ادامه خواهید دید:
چیزی به اسم میگرن عصبی نداریم
میگرن عصبی چیست؟
این یک اصطلاح غلطه و ما در پزشکی اصلا چیزی به عنوان میگرن عصبی نداریم. حالا قصه چیه؟ استرس، قویترین تحریک کننده میگرنه و بالای ۷۰ درصد میگرنیها، سردردهاشون با استرس تحریک میشه. بهمین خاطر در گذشته فکر می کردند که افراد میگرنی، آدمهایی عصبی هستند و یا اعصابشون ضعیفه و این اصطلاح از اونجا باب شد. به هرحال بخاطر بار منفی واژه عصبی، شدیدا توصیه می کنم از این اصطلاح برای توصیف میگرنیها استفاده نشه و در یک کلام ما چیزی به اسم میگرن عصبی نداریم.
میگرن گوارشی چیست؟
بیمار یا دل درد داره یا رفلاکس یا نفخ، یا یبوست، حتی اسهال و یا اینکه ترکیبی از این علائم رو داره. خلاصه کلی علائم گوارشی داره، سردرد هم نداره یا اگه داره نسبت به مشکلات گوارشیش خیلی برجسته نیست، یا اینکه علائم گوارشی اغلب بدون ارتباط زمانی مشخص با سردرد سراغ فرد میان. آدم عاقل تو این مواقع چکار می کنه؟ میاد سراغ من متخصص مغز واعصاب؟ خوب معلومه که میره سراغ متخصص گوارش، این کار کاملا صحیحه اما متاسفانه گاهی اوقات نتیجه عکس میده. چطور؟ مقاله میگرن شکمی رو تو مدمی ببین تا متوجه طنز تلخ قصه بشی(انتشار به زودی)
میگرن وستیبولار چیست؟
یکی از علائم تقریبا شایع توی میگرن، سرگیجه ست. البته این سرگیجه خودش دلیلهای دیگه ای هم داره، یعنی اینطور نیست که هر کس سرگیجه داشته باشه این سرگیجه ش ناشی از میگرن باشه.
میگرن دو نوع سرگیجه میده. یه نمونه اون حالتیه که فرد احساس سبکی سر می کنه، خصوصا وقتی که تغییر وضعیت میده، مثلا وقتی بلند میشه می ایسته که می تونه بخاطر خود میگرن یا داروهایی باشه که فرد استفاده می کنه. اما اون سرگیجه ای که تو میگرن وستیبولار اتفاق میفته فرق داره و فرد احساس می کنه خودش یا محیط اطرافش دارند می چرخند یا تکون می خورند. میگرن وستیبولار رو جداگونه توضیح خواهیم داد.
میگرن چشمی چیست؟
میگرن چشمی یا میگرن اکولار که به اون میگرن رتینال هم می گیم، در واقع میگرن با اورای بینایی هست. ما اوراها رو کاملا در مقاله "اورای میگرن" توضیح خواهیم داد و می تونید ملاحظه کنید. اوراهای بینایی شامل نورهای جرقه زن، زیگزاگی و تار شدن قسمتی از میدان بینایی هستند. یه اشتباه رایج اینه که افرادی که سردردشون محدود به ناحیه چشمشون میشه به غلط فکر می کنند که میگرن چشمی دارند در حالیکه ممکنه این سردرد هر نوع دیکه ای از میگرن باشه. بسیاری از دیگر سردردهای اولیه هم تمایل دارند که چشمها رو درگیر کنند مثل سردردهای خوشه ای.
میگرن گردنی چیست؟
میگرن گردنی، هنوز در تقسیم بندی انجمن جهانی سردرد وارد نشده، زمانی این اصطلاح استفاده میشه که کانون میگرن ناحیه گردن باشه که البته می تونه به سر هم منتشر بشه یا فقط محدود به گردن بمونه. اما از کجا شک کنیم که احتمالا درد گردن ما ناشی از میگرنه و نه مشکلی در ستون فقرات گردنی.
سه تا نکته وجود داره. یکی اینکه میگرن گردنی هم تحریک کننده هایی مشابه انواع دیگه میگرن داره، مثلا بی خوابی، استرس یا تغییرات هورمونی می تونن باعث گردن درد تو این افراد بشن. نکته دوم اینه که این درد بصورت راجعه میاد، یعنی بیمار دچار گردن درد میشه که این درد خودبخود یا به کمک مسکن برطرف میشه، یه مدت وضعیت خوبه اما باز این درد سراغ بیمار میاد. نکته سوم انتشار درد به دستهاست که معمولا توی میگرن دیده نمیشه و خصوصا اگه با بی حسی یا سوزن سوزن شدن در اندام فوقانی همراه باشه بیشتر به نفع مشکلات ستون فقرات گردنی هست تا میگرن. تو این موارد افتراق اورای حسی میگرن از مشکلات حسی ناشی از دیسک گردن ممکنه قدری سخت باشه.
گردن درد میگرنی یسیار شایعه
توجه داشته باشید که درد گردن در میگرن گردنی هم با فشار روی ستون فقرات گردنی تشدید میشه که بخاطر حساس شدن گیرنده های مکانیکی تو این ناحیه است و تجربه من در درمان میگرن نشون داده که خیلی از افرادی که بخاطر شغلشون فشار بیشتری رو ناحیه گردن وارد می کنند مثل افرادی که با مانیتور کار می کنند یا آرایشگرها بیشتر در معرض میگرن گردنی قرار دارند.
مساله مهمی که وجود داره اینه که خیلی وقتها این بیماران بعنوان آرتروز یا دیسک گردن درمان میشن. واقعیت اینه که ممکنه درجاتی از آرتروز یا مشکلات دیسک هم وجود داشته باشه اما این مشکلات در عمل مسبب درد بیمار نیستند.
تفاوت میگرن با سینوزیت چیست؟
سینوزیت عفونت سینوسهای صورته. سینوزیت بیشتر با احساس پری و فشار توی صورت همراهه و بندرت یک درد واضح میده. این احساس فشار با خم شدن سر به جلو بدتر میشه. مهمترین نشانه سینوزیت گرفتگی و ترشحات بینی هست و گاهی هم باعث میشه که حس بویایی فرد کم بشه. قدیما فکر می کردیم که اگه پیشونی یه نفر با باد و سرما به درد بیاد این سینوزیته. امروزه میدونیم که تحریک شدن درد با سرما و باد به نفع میگرنه. پیشنهاد می کنم مقاله ای که به زبان ساده در باره سینوزیت نوشتم رو توی مدمی ببینید. لینکش این زیره:
تشخیص و درمان سینوزیت
تشخیص میگرن
تشخیص میگرن صرفا بر اساس علائم بیماره. یعنی میگرن چیزی نیست که توی نوار مغز یا ام آر آی نشون داده بشه. بجز شرح حال حتما باید یه معاینه مغز و اعصاب هم انجام بشه و بدون شک معاینه ای که برای ارزیابی فشار مغز انجام میشه، یعنی معاینه ته چشم جزء ضروری تشخیص میگرنه. متخصص مغز و اعصاب این معاینه رو توی مطب و با وسیله ای به اسم افتالموسکوپ انجام میده. چون گاهی وقتها ممکنه فشار مغز بالا باشه و فرد یه سردرد با کیفیت میگرنی رو تجربه کنه. اگه دوست دارید در باره فشار مغز بدونید یه مقاله به زبان ساده واستون نوشتم که میتونید تو مدمی ببینیدش، لینکش این پایینه:
اگر شرح حال بصورت کامل منطبق بر میگرن نباشه یا معاینه بیمار ایراد داشته باشه ما یه ام آر آی مغز درخواست میدیم تا خیالمون راحت بشه که فرد مشکل دیگه ای نداره. علیرغم درخواست بیماران برای انجام نوار مغز، باید بگم که این تست جایگاهی در تشخیص میگرن نداره و عمده کاربرد اون در مبتلایان به صرعه. همینطور سونوگرافی عروق مغز هم توی میگرن کاربردی نداره.
نکته بسیار مهم اینه که فرد بدونه میگرنش از چه نوعیه. آیا مبتلا به میگرن بدون اورا ست یا میگرن با اورا داره.
بجز موارد خاص مثل میگرن چشمی، تشخیص اورا قدری زمان بره و ممکنه فراموش بشه یا بخاطر اینکه بیمار تو فرصت محدود مطب حضور ذهن کافی نداره ممکنه این تشخیص به درستی انجام نشه. از اونجا که مبتلایان به میگرن با اورا(میگرن کلاسیک) یک سری محدودیتهای خاص دارند پیشنهاد می کنم با استفاده از بخش معاینه نرم افزار مدمی نوع سردرد خود را مشخص کنید. روی لینک زیر کلیک کنید:
مدمینرم افزار گسترش سلامت
درمان میگرن
درمان میگرن مستلزم تغییر شرایط زندگیه، چیزی که بهش لایف استایل میگرنی میگیم، من به تفصیل درمان را شرح داده ام که می تونید اون رو توی مقاله درمان میگرن در مدمی ببینید(روی تصویر زیر کلیک کنید).
کامل ترین مقاله در باره درمان میگرن
سخن پایانی:
میگرن چیزی نیست که بخواهید با آن زندگی کنید، به کمک دانش روز پزشکی سایه میگرن را از زندگی خود پاک کنید.
